Vaardig luisteren

Soms kun je meer impact maken zónder veel harder te werken. Luisteren is zo’n sleutel tot goed leiderschap. Het vraagt geen extra ruimte van je agenda, maar levert je wel direct veel op. Denk eens terug aan een moment waarop iemand echt naar jou luisterde. Hoe voelde dat?

Het was wellicht de uitnodiging om jezelf echt te laten zien.

Luisteren is de basis van élke betekenisvolle persoonlijke of zakelijke relatie. Door te luisteren begrijp je de ander beter, maakt je sneller contact en werk je makkelijker samen. Je stelt betere vragen, ziet nieuwe kansen en kunt anderen beter ondersteunen in hun ontwikkeling.

Reden genoeg dus om er heel goed in te worden, zou je zeggen. Toch is het in de praktijk niet altijd makkelijk; zenden gaat ons vaak makkelijker af. Je nauwelijks in kunnen houden en ongeduldig wachten op de adempauze van de ander, herken je dat? Je bent niet de enige.

Luisteren op vier niveaus

Maar luisteren is natuurlijk méér dan simpelweg je mond houden als de ander spreekt. Luisteren is tussen de regels door horen wat er nog méér speelt. En: de ander helpen om zijn gedachten goed te formuleren, door simpelweg aandacht te hebben voor hem of haar.

Een mooi model om je eigen luistervaardigheid onder de loep te houden zijn de niveaus van luisteren van Otto Scharmer. Hij onderscheidt er vier: downloaden, feitelijk luisteren, empatisch luisteren en generatief luisteren. Elk hebben ze een ander resultaat. Ik bespreek ze hieronder.

Niveau 1: downloaden

De naam zegt het al: bij deze manier van luisteren hoor je vooral ‘data’ die je al had. Je her-activeert -onbewust- eerder gevormde meningen, herinneringen en oordelen over je gesprekspartner. Daardoor mis je wat er in de realiteit wordt gezegd. Nieuwe feiten dringen niet door, je beleeft wat je al weet opnieuw.

Stel je hebt het druk. Je probeert nog vlug een aantal dingen gedaan te krijgen voordat je de rest van de middag in overleg gaat. Er klopt een medewerker bij je aan, laten we hem Jan noemen. Jan leunt altijd sterk op jouw begeleiding: té sterk vindt je eigenlijk.

Je kunt je zucht nauwelijks onderdrukken: pfft daar heb je nu geen tijd voor. Jan begint aan zijn verhaal, maar na een paar zinnen onderbreek je hem: ‘Het komt nu niet goed uit; morgen heb ik tijd om even samen te zitten’. Jan druipt af, maar zonder dat hij je duidelijk heeft kunnen maken dat hij een belangrijk probleem heeft opgelost, dat op juist op jouw to-do list staat vandaag. Maar dat merk je pas als je de dag erna zijn mailtje leest…

Niveau 2: feitelijk luisteren

Feitelijk luisteren betekent dat we actief observeren met welke situatie we van doen hebben. Met een wetenschappelijk oor luister je of je verwachting wordt bevestigd of juist niet. Wat is precies de boodschap? Wordt er iets anders gezegd dan normaal? Je staat open voor nieuwe feiten, invalshoeken en oplossingen.

Grote kans dat Jan uit het voorbeeld dan wél zijn nuttige bijdrage bij je voor het voetlicht had gebracht. Waarschijnlijk was je blij geweest dat er een taak van je lijst kon worden weggestreept. Feitelijk luisteren had je kostbare tijd bespaard.

Niveau 3: Empatisch luisteren

Als de situatie wat complexer wordt, is feitelijk ook luisteren niet genoeg. Dan is het zinvoller om je in te leven en te luisteren vanuit het perspectief van de ander. Daar hoor je de betekenis van zijn of haar standpunt. Dat helpt je het juiste gesprek te voeren en het verdiept de relatie. Een belangrijke vaardigheid, niet alleen voor leidinggevenden.

Stel dat onze Jan zijn boodschap niet goed onder woorden had gebracht, doordat hij bijvoorbeeld gespannen was. Na zijn onduidelijke boodschap, had een feitelijke luisteraar hem wellicht alsnog weggestuurd. Door empatisch te luisteren had je kunnen horen dat er iets niet in de haak was. Je had met de juiste vragen zijn gespannenheid boven tafel gebracht en hem vervolgens kunnen helpen zijn stress beter te hanteren.

Niveau 4: Generatief luisteren

De vierde manier van luisteren gaat nog een stapje verder. Denk eens terug aan die ene leraar, mentor of ouder, die jou tijdens een leerproces in liet zien dat je tot veel méér in staat was dan je dacht. Hij of zij verstond de kunst te luisteren met een aandachtige blik op jouw toekomstige zelf. Dat bleek een regelrechte uitnodiging aan die nieuwe versie van jezelf om tevoorschijn te komen.

Otto Scharmer noemt dit generatief luisteren. Als er op zo’n manier naar je is geluisterd voel je je na afloop een ander mens; je bent gegroeid door het gesprek. Goede leiders of coaches weten dit vermogen op het juiste moment te gebruiken.

Jan zou door generatief luisteren misschien wel hebben ervaren dat hij jou eigenlijk niet meer nodig had als steunpilaar. Door het gesprek verschuift er iets en voortaan werkt hij zelfstandiger. En dat is prettig voor jullie beide.

Aan de slag met bewust luisteren

Bewuster luisteren geef je leiderschap dus vleugels. Maar let wel, de insteek van dit model is niet om onderscheid te maken tussen ‘goed’ en ‘fout’ luisteren. Interessanter is het om te kijken naar welke vorm van luisteren wanneer passend is. Reflecteer maar eens op de volgende vragen:

• Welke van de vier niveaus gebruik jij het vaakst?
• Welke zou je vaker willen gebruiken?
• In wat voor soort situaties uit je eigen werk levert dat méér op?

Wil je een laag dieper gaan en gericht aan de slag? In een kort coachtraject kun je grote stappen maken. Je bent van harte uitgenodigd om contact met mij op te nemen om te kijken naar jouw groeipad.